خۇددى بىز چۈشەنگىنىمىزدەك، كۆپ خىل تاجسىمان ۋىرۇس ۋاكسىنىسى كەشىپ قىلىندى، ئەيدىز ۋىرۇسىنىڭ كەڭ كۆلەمدە تارقىلىشى 40 نەچچە يىلدىن كېيىنمۇ داۋاملىشىۋاتقان بولسىمۇ، لېكىن COVID-19 كەڭ كۆلەمدە تارقىلىشى ئاخىرلاشقاندەك قىلىدۇ. بۇ ئادەمنىڭ بېشىنى ئاغرىتىدىغان مەسىلە: نېمە ئۈچۈن ئەيدىز ۋىرۇسى (بىز بىلگىلى نەچچە ئون يىل بولغان ۋىرۇس)نى داۋالاش بۇلتۇر بايقالغان ۋىرۇسقا قارىغاندا تەس؟ قىسمەن سەۋەبى ئەيدىز ۋىرۇسى بىر خىل تەتۈر ئايلىنىش ۋىرۇسى بولۇش سۈپىتى بىلەن، SARS-CoV-2 ۋاكسىنىسىغا قارىغاندا تېخىمۇ مۇرەككەپ، شۇڭا نەچچە ئون يىلدىن بۇيان ئالىملار ئىزچىل ۋاكسىنا ياكى باشقا داۋالاش ئۇسۇللىرىدىن ئۆزىنى قاچۇرۇپ كەلدى.

ھازىر ئالاقىدار ۋىرۇسنىڭ تەتۈر ئايلىنىشىغا ئالاقىدار كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بىر تۈرلۈك يېڭى تەتقىقاتتىن مەلۇم بولۇشىچە، ئۇنىڭ HIV ياكى ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسىنى داۋالاپ ساقايتقىلى بولىدىغان دورىلارنى ئېچىپ چىقىشىدىن ئۈمىد بار ئىكەن. ئىلمىي ژۇرنال تەبىئەت خەۋەرلىرىدە ئېلان قىلىنغان بىر پارچە ماقالىدە، ئالىملارنىڭ ئاشكارىلىشىچە، ئۇلار ئاللىقاچان CRISPRنى (DNA نى ئۆزگەرتكىلى بولىدىغان بىر خىل ئىرسىيەت تېخنىكىسى) ئىشلەتكەن، ئاچقۇچى خادىملار 2020ـ يىللىق نوبېل خىمىيە مۇكاپاتىغا ئېرىشىپ، مۇۋەپپەقىيەتلىك ھالدا SIV (مايمۇننىڭ ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك ۋىرۇسى)نى تەھرىرلىگەن. پىرىماتلار تۈرىدىكى ھايۋانلارنىڭ گېن گۇرۇپپىسى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان.
كونكرېت قىلىپ ئېيتقاندا، ئالىملار ماكاكا مايمۇنىنىڭ يۇقۇملانغان ھۈجەيرىسىدىن SIV گېن گۇرۇپپىسىنى تۈزۈپ چىقالايدىكەن.

SIV نىڭ تەجرىبىسى HIV نى چۈشىنىشنىڭ يولى دەپ قارىلىدۇ، چۈنكى كىشىلەر HIV نى SIV دىن تەدرىجىي تەرەققىي قىلىپ كەلگەن دەپ قارايدۇ ھەمدە گېن جەھەتتە ئوخشىشىپ كېتىدۇ.

ئادەم بەدىنىنى كىلىنىكىلىق سىناق قىلىشتىن ئىلگىرى، گانگې دەريا مايمۇنى HIV/AIDS يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى داۋالاش ئۇسۇلى، داۋالاش ئۈنۈمىنى سىنايدىغان ئەڭ قىممەتلىك مودېل. تېكساس بىيو تېببىي تەتقىقات ئورنى غەربىي جەنۇب دۆلەت پىرىماتلار تۈرى تەتقىقات مەركىزىنىڭ دوتسېنتى Binhua Ling دوكتور Salon مۇنداق دەپ يازغان: «تۇنجى قېتىم ماكاكا مايمۇنى مودېلىدا ئېلىپ بېرىلغان بۇ پرىنسىپنى دەلىللەش تەتقىقاتىدىن مەلۇم بولۇشىچە، بۇ خىل ۋىرۇس توشۇغۇچى يەتكۈزىدىغان CRISPR سىستېمىسى بەدەننىڭ نۇرغۇن توقۇلما ئورۇنلىرىغا يېتىپ بارالايدۇ، ھەمدە يۇقۇملانغان ھۈجەيرىدىكى ۋىرۇس DNA نى ئۈنۈملۈك ئۆچۈرەلەيدۇ. بۇ ئوخشاش تېخنىكىنى ئادەم بەدىنىگە قوللىنىشقا يول ئېچىپ بەردى، بۇنىڭ بىلەن HIV بىلەن يۇقۇملىنىشنى ساقايتقىلى بولىدۇ».

ب د ت ئەيدىز ۋىرۇسى ئەيدىز بىرلەشمە پىلان مەھكىمىسىنىڭ سانلىق مەلۇماتىغا ئاساسلانغاندا، 2019-يىلىغا قەدەر پۈتۈن دۇنيادىكى ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچى 31 مىليون 600 مىڭدىن 44 مىليون 500 مىڭغىچە، 2020ـ يىلى 6ـ ئاينىڭ ئاخىرىغىچە، 25 مىليون 100 مىڭدىن 26 مىليون 200 مىڭغىچە ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغۇچى ART دورىسىنى ئىشلەتسە بولىدىكەن.
يۇقۇم باشلانغاندىن تارتىپ 2019-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە، 55 مىليون 900 مىڭدىن 100 مىليونغىچە ئادەم ئەيدىز ۋىرۇسى بىلەن يۇقۇملانغان، 24 مىليون 800 مىڭدىن 42 مىليون 200 مىڭغىچە ئادەم ئەيدىز كېسىلى بىلەن ئۆلگەن.